Wat is een cartoon tapijt en hoe wordt het gebruikt?

Hoe maken ze die ingewikkelde ontwerpen?

De complexe, maar vooral bizarre ontwerpen van oosterse tapijten bevatten vaak zoveel detail dat het je begint te duizelen. De werken van meesterwevers zoals Ustad Mohtashem , Habibian en Haji Jalili bevatten prachtige kleurcombinaties en ingewikkelde details op iedere centimeter van het tapijt. Je vraag je misschien af: hoe kan die wever zo’n prachtig kunstwerk maken, terwijl hij alleen maar een muur van touwen ziet? Het geheim zit hem vooral in de cartoon van het tapijt.

Isfahan tapijt getekend 106x175 cm10
Isfahan tapijt

Wat is een tapijt cartoon?

Simpel gezegd is een karpetcartoon een papieren patroon met de instructies welke kleuren gebruikt moeten worden in het ontwerp en waar ze worden geplaatst. Het wordt meestal aangepast aan het aantal knopen per vierkante centimeter en op blokjespapier geproduceerd. Elk vierkanttje op het blokjespapier vertegenwoordigt dan een knopen, afhankelijk van hoe groot het tapijt wordt.

De cartoon wordt of achter het weefsel, of op ooghoogte boven het tapijt geplaatst. De wever werkt het patroon rij voor rij uit zoals het op de cartoon staat aangegeven. Ook veranderd hij van kleur als dat staat aangegeven. Dit is vergelijkbaar met patronen die worden gebruikt voor breien, haken, borduren of kruissteken. Dit moet zo gebeuren omdat de wever niet altijd het hele ontwerp kan zien als het eenmaal klaar is en het van het weefrek wordt afgehaald en opgerold.  

Sommige tapijten hebben namelijk meer dan een jaar nodig om te produceren. Na mate het tapijt vordert wordt het op staven gerold en ziet de wever niet meer het hele werk. Daarnaast is het niet reëel dat een wever het hele ontwerp uit zijn hoofd weet. Het patroon kan gemakkelijk worden omgedraaid, omdat de meeste tapijten symmetrisch zijn. Zo kan hij  de kwadranten van het ontwerp weven. Hij kan ook gebruik maken van een steno, waarmee je makkelijk patronen kan herhalen. De ontwerper hoeft het ontwerp dan maar één keer te tekenen, de wever hoeft het patroon alleen maar te herhalen.

cartoon
ontwerpen van een cartoon

De evolutie van design van tapijten

Tegenwoordig hebben we Google Maps, maar de cartoon kan je vergelijken met een kaar waarmee je de weg vindt. Echter, de cartoon is niet altijd een onderdeel geweest van het productieproces van tapijten. Vóór de 16e eeuw werden de meeste tapijten op vergelijkbare wijze geproduceerd, als de manier waarop, door afgelegen stammen, vandaag de dag nog steeds tapijten worden geproduceerd. Traditionele ontwerpen die werden doorgegeven via een-op-een-onderwijs van generatie op generatie, maar ook van ontwerpers op wevers. De wever bedacht zelf het ontwerp. Vaak deden ze ook zelf de vezel spinnen en verven. Elk vloerkleed was een expressie van de individuele keuzes van degene die het kunstwerk produceerde.

Rond 1500 is het traditionele tapijtweefproces omgezet naar dezelfde methode die we vandaag de dag nog steeds hanteren. Safavid-heersers, die in die tijd de macht hadden in het oosten, zagen mooie kansen in de Perzische tapijtindustrie. Er werden prachtige stukken geproduceerd, die zeer geliefd waren in het Europese land ver weg. Er was een bloeiende exportmarkt ontstaan via de Zijderoute. Bovendien hadden Perzische wevers nu toegang tot lokaal geproduceerde zijde en superieure kleurstoffen, ook via de handelsroutes langs de zijderoute.

De Safavid-heersers gingen kunstenaars in huren om tapijtontwerpen te laten maken, daarna werden deze aan de wevers in de omliggende dorpen uitgelegd. Ze gebruikten de cartoons om deze ontwerpen duidelijk te maken, hierdoor werd het standaardisering van de cartoons mogelijk. Zo werd er voldaan aan de enorme vraag naar deze de meest prachtige kunstwerken. Het proces van tapijtontwerp en het daadwerkelijke weven van het tapijt, waren nu afzonderlijke fases van het proces. Daarnaast werden er aparte gilden ontwikkeld voor het spinnen van de vezels, en de producties voor het maken van de juiste kleuren in de wol. Elk onderdeel van het proces werd gespecialiseerd en er werden hoge kwaliteitsnormen geëist.

De ontwerpers waren nu vrij om te ontwerpen wat ze wilden en hadden een goed overzicht op het resultaat. Toen er scholen in steden als Tabriz, Teheran, Isfahan en Kerman werden opgericht, werden ervaren tapijtwevers aangesteld om hun ervaringen verder te vertellen. Eerder werden tapijtontwerpers vaak opgeleid in andere kunsten, zoals miniatuurschilderkunst, beeldhouwkunst en tegelmozaïeken. Zo ontwikkelden tapijtontwerpers zich als kunstenaars, en werden wevers meer als ambachtslieden of handelaars gezien. Ze kregen het ontwerp en moesten het stipt, volgens het ontwerp, volgen.

Screenshot 2021 11 26 at 17.01.22
tapijt knopen aan de hand van de cartoon

Hebben alle tapijten een cartoon?

De cartoon stelde de ontwerper in staat zijn idee nauwkeurig door te geven aan de wever. Toch wordt een cartoon niet overal gebruikt. Bij nomaden bijvoorbeeld. In tapijten die zijn geproduceerd in landelijke dorpen of tribale culturen, worden de ontwerpen meestal mondeling van generatie op generatie doorgegeven. Na jarenlang oefenen, wat al begint als ze kleuter zijn, worden de motieven en ontwerpen naar mate de jaren verstrijken, uit het geheugen gereproduceerd. Hoewel dit de creatie van prachtig creatieve en individualistische ontwerpen mogelijk maakt, missen ze de consistentie en precisie wat de tapijten, die in de weefcentra van steden worden geproduceerd, wel hebben.

De introductie van de cartoon in het weefproces, transformeerde de tapijtindustrie van een traditionele volkskunst tot een zeer geavanceerde en gestandaardiseerde kunstvorm. Het stelde ontwerpers in staat om ​​variatie op ontwerpen te herhalen, die in de markt succesvol bleken te zijn. Hierdoor konden ontwerpen nauwkeurig worden gereproduceerd door wevers die niet per se dichtbij de gevestigde tapijtscholen werkten. Overal in het land kon men zelf aan de slag. Met als gevolg: meer arbeids- en productieweefgetouwen. Uiteindelijk bleek dit toch niet zo efficiënt, en werd de productie meer gecentraliseerd en in extra weefcentra in grote steden.

Ditzelfde ontwerpproces wordt vandaag de dag nog steeds gebruikt. Het enige verschil is nu dat de meesterwever eigenlijk de ontwerper is, in plaats van dat hij het tapijt maakt. Meestal werken er meerdere wevers dagenlang aan dezelfde productie. De meesterwever is de ontwerper en houdt tegelijk toezicht op het proces. Zo wordt het tapijt precies, zoals hij het zich had voorgesteld.

In 1500 werd de cartoon geboren, en eigenlijk is het vandaag de dag nog om en nabij hetzelfde. Althans, dit is het proces dat wordt gebruikt voor tapijtproductie in de grote steden. Er zijn nog steeds enkele afgelegen stammen die geen cartoons gebruiken, maar hun ontwerpen nog steeds produceren volgens overgeleverde tradities. Soms zelfs door middel van liederen of gezangen, omdat deze culturen niet kunnen lezen of schrijven.

De cartoon brengt echter wel de nodige perfecte symmetrische en zeer ingewikkelde ontwerpen. Er is geen twijfel mogelijk dat de meeste van de mooiste moderne en antieke tapijten ter wereld op deze manier worden geproduceerd. Toch hebben de tapijten uit tribale en nomadische culturen ook zeker een onmiskenbare charme van traditie en volkskunst. Zonder dat ze er een patroon voor gebruiken! Dorpswevers zijn erg trots op de tapijten die geproduceerd worden volgens de oude gebruiken van hun voorvaderen. Het is wel belangrijk hoe de cartoon is getekend. Hieronder is een voorbeeld van correcte en foute lijnen in een cartoon weergegeven.

correcte en foutive tekening

Of je nu de voorkeur geeft aan de formaliteit en elegantie van tapijten, geproduceerd met een cartoon, of de rustieke uitstraling van de tribale wevers, is aan jouw. Beide hebben hun eigen unieke bijzondere manier voor schoonheid. Waar je ook voor kiest, een handgeknoopt tapijt brengt iets magisch, warms en sfeervols in je kamer.

We hebben tapijten voor bijna elke smaak en stijl. Van verfijnde elegante vloerkleden tot op de natuur geïnspireerde tribale ontwerpen. Wij nodigen je uit om rond te kijken in onze collectie. Misschien vindt je wel het perfecte stuk waar je naar op zoek was, om jouw huis compleet te maken!

Bekijk de collectie van Perzische tapijten.